Mysterieuze kwalen in de stal door zwerfstroom

Onverklaarbare ziektes, lage productiviteit, mysterieus gedrag. Wat is de invloed van zwerfstroom op het welzijn van koeien en ander vee? Langzaam komt er meer aandacht voor in Nederland. Mede of vooral dankzij Johan van Bommel, elektricien in Someren.

​

Hij laat op zijn laptop een filmpje zien van een koe bij een drinkbak. Het dier maakt haar lippen vochtig, nipt, maar daar blijft het bij. ,,Terwijl een gezonde koe met volle teugen hoort te drinken."

Nog een filmpje: nu van een kalf in een eenlingbox. Het dier is onrustig en nerveus, trappelt, draait en lijkt zich niet goed raad te weten met zichzelf. Met de dieren op de video's is overduidelijk iets mis, maar ze herstelden nadat de boer de hulp van Johan van Bommel had ingeroepen. De Somerense elektricien heeft zich in de afgelopen acht jaar verdiept in de effecten van zwerfstroom op het gedrag van koeien.

Het is bekend dat lek- of zwerfstroom (stroom die uit het gangbare elektriciteitscircuit ontsnapt en bijvoorbeeld binnen een bedrijf gaat rondzwerven) onnatuurlijk gedrag bij dieren kan veroorzaken. In Amerika bijvoorbeeld wordt het stray voltage genoemd en heeft het fenomeen al vaker voor reuring in de agrarische sector gezorgd. Maar in Nederland is de impact nooit groot in het nieuws geweest. Ook is hier relatief weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Terwijl de gevolgen groot kunnen zijn. Dieren die niet goed drinken, kunnen uitdrogingsverschijnselen krijgen en produceren minder melk. Erger nog; de dieren kunnen ziek worden, de vruchtbaarheid wordt aangetast en onbekende elektriciteitsstromen kunnen kalfjes zelfs fataal zijn. Van Bommel: ,,Bij een van de melkveehouders waar ik kom, stond een hele rij boxen voor kalfjes naast elkaar. Het kalfje in de eerste box ging telkens dood. Dat had, zo bleek uiteindelijk, te maken met zogenoemde grondstromen."

Wat doet Van Bommel als een boer zich meldt met de vaak raadselachtige klachten bij de dieren? Vaak is de veehouder al de wanhoop nabij en heeft-ie al van alles geprobeerd. Van Bommel begint met het uitvoeren van metingen en maakt om te beginnen een 'eiland' van het bedrijf door alle elektriciteitsstromen van buiten af te sluiten. Daarna ontleedt hij de locatie op alles wat met elektriciteit te maken heeft en waar lekstromen kunnen ontstaan: ventilatoren, melk- en mestrobots, vacuümpompen, warmtepompen, zonnepanelen.

​

Geringe spanning

Lekstromen zijn altijd en overal aanwezig, maar hebben vanwege de geringe spanning meestal geen schadelijke gevolgen. Pas als de spanning boven een bepaalde grens komt, beïnvloedt dit het gedrag van mens, dier en plant. Waar die grens ligt? Er is nooit een norm voor vastgesteld. Van Bommel combineert zijn kennis van elektrotechniek met zijn ervaring met dieren; hij is namelijk zelf een boerenzoon. ,,Hoe kijk en luister je naar dieren? Die basis heb ik van huis uit meegekregen. Dieren zijn eerlijk, mensen... niet altijd." Vee en veehouderijen zijn extra kwetsbaar. Zwerfstroom vindt gemakkelijk zijn weg naar geleidende delen van de koeienstal, zoals drinkbakken. Ook het water komt dan onder lichte spanning te staan. ,,Een koe is daar gevoelig voor. Ze voelt de prikkel en weigert nog te drinken, terwijl ze elke dag 120 tot 150 liter water binnen moet krijgen." Van Bommel toont camerabeelden van een stal. Eén deel wordt hardnekkig gemeden door de dieren; er staat geen koe, nooit. In de andere helft van dezelfde stal staan de dieren bijna tegen elkaar aan. ,,In het lege deel staat spanning op de metalen hekken", legt Van Bommel uit.

Van Bommel komt inmiddels op meer dan 150 adressen, verspreid door Nederland en België. Lange tijd deed hij dat in de anonimiteit, maar langzaam maar zeker lijkt de aandacht voor de invloed van zwerfstroom toch toe te nemen. Dat heeft alles te maken met de situatie op een melkveehouderij in Ooltgensplaat, in de gemeente Goeree-Overflakkee. Daar worstelt melkveehouder André van den Oudenrijn al vele jaren met ongrijpbare problemen op zijn bedrijf; veel zieke koeien, met kwalen die zich niet laten verklaren. De productie is structureel te laag. Hij is al vele jaren op zoek naar de oorzaken en is al een godsvermogen kwijt aan adviseurs, aanpassingen aan stallen, medicatie en supplementen. Niets van dat alles bood soelaas. Samen met Johan van Bommel is hij er inmiddels van overtuigd dat zijn bedrijf lijdt onder de blootstelling aan zwerfstromen, vooral veroorzaakt door de zeven grote windmolens die vlak bij het erf staan.

De worsteling van Van den Oudenrijn, wiens bedrijf op de rand van de afgrond staat, is op de radar gekomen van de gemeente en daarmee het waterschap, de provincie Zuid-Holland en een aantal ministeries. Het heeft geleid tot nader onderzoek of zwerfstroom daadwerkelijk de oorzaak is en ook tot breed overleg.

Voelde zich soms 'Don Quichot'

Van Bommel heeft geen twijfel. Hij heeft het al zo vaak gezien en heel vaak leiden zijn 'interventies' tot een oplossing. Hij heeft driehonderd grafieken in zijn zorgvuldig opgebouwde archief.

Ook Frank Leferink, professor aan de Universiteit Twente, stelt dat de relatie tussen dierwelzijn en zwerfstroom niet onbekend is. ,,Het is niet nieuw, maar het is zeker zo dat er in de hedendaagse stallen in Nederland onvoldoende aandacht voor is", zegt hij. ,,Met de toenemende elektrificatie van onze samenleving wordt de urgentie groter om er meer onderzoek naar te doen."

Hetzelfde ziet Van Bommel. De energietransitie zal zijn werk doen. Hoe meer elektrische apparaten, windmolens, warmtepompen en zonnepanelen er komen, hoe groter het probleem wordt. Hij voelde zich de afgelopen jaren 'soms best een Don Quichot' omdat het in Nederland zo stil bleef rond de effecten van zwerfstroom. ,,Er moeten echt normen komen; wanneer treedt er schade op voor mens, dier en plant?​​​​​​​​​